Często zdarza się tak, że pomiędzy małżonkami dochodzi do rozkładu pożycia, lecz brak jest w tym zakresie orzeczenia sądu. Prawnie małżeństwo trwa dalej, ale faktycznie pojawiają się coraz to nowe problemy, w tym kogo obciąża obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny. Sąd Najwyższy nie prezentuje jednolitego stanowiska w kwestii oceny wpływu powstania pomiędzy małżonkami separacji faktycznej na istnienie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny. Zdaje się jednak, że bardziej aktualny jest pogląd, według którego separacja faktyczna co do zasady jest podstawą uchylenia obowiązku określonego w art. 27 KRO.
Stanowisko dotyczące uchylenia obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny w następstwie separacji faktycznej pomiędzy małżonkami zostało zaprezentowane w treści wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 maja 1999r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt III CKN 153/99. Wskazano w nim, że obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 KRO), ustaje w wyniku faktycznej separacji bezdzietnych małżonków bądź małżonków, których dzieci wskutek usamodzielnienia się nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym. Sąd Najwyższy w zaprezentowanym orzeczeniu zwrócił uwagę na to, iż argumentem za przyjęciem wyżej zacytowanego wniosku jest brak rodziny, czyli brak osób związanych węzłem wspólnego pożycia. Jeśli nie ma rodziny, nie może zatem istnieć – wynikający z art. 27 KRO – obowiązek „zaspokajania potrzeb rodziny”. Pogląd przeciwstawny prowadziłby do akceptowania obowiązków o charakterze alimentacyjnym pomiędzy małżonkami, którzy decydują się na pozostawanie w separacji faktycznej, która jest zjawiskiem społecznie niepożądanym, a przede wszystkim pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą ochrony małżeństwa, rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało wyrażone również odmienne stanowisko propagujące twierdzenie, iż separacja faktyczna nie ma większego wpływu na istnienie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny. Zostało ono zaprezentowane w treści uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987r. wydanej w sprawie o sygnaturze akt III CZP 91/86. W uzasadnieniu wskazano, że o potrzebach rodziny – w rozumieniu art. 27 KRO – można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana węzłem wspólnego pożycia. Tylko bowiem w takiej sytuacji powstają potrzeby dotyczące zespołu osób tworzących rodzinę. Nie ma przy tym znaczenia to, że małżeństwo jest bezdzietne lub wprawdzie ma dzieci, ale te utrzymują się samodzielnie (pracują i zarobkują). Także bezdzietni małżonkowie tworzą rodzinę, której materialne potrzeby muszą być zaspokojone. Dotyczy to zarówno rodziny, której członkowie tworzą wspólnotę gospodarczą, jak i takiego przypadku separacji faktycznej, gdy tylko jeden z małżonków pozostaje z dziećmi we wspólnym gospodarstwie rodzinnym. Separacja faktyczna bowiem nie powinna wywierać ujemnego wpływu na zakres zaspokajania potrzeb dzieci z małżeństwa, a potrzeb tych w praktyce nie da się oddzielić od potrzeb tego z rodziców, przy którym dzieci pozostały. Dlatego nawet zupełne zerwanie pożycia małżeńskiego nie uchyla obowiązku przewidzianego w art. 27 KRO, ale może wpłynąć na jego ukształtowanie i zakres. Podobne stanowisko zostało zaprezentowane w treści uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 07 sierpnia 1974r. wydanej w sprawie o sygnaturze akt III CZP 46/74. Wyrażono w niej pogląd, iż okoliczność, że małżonkowie pozostają w faktycznej separacji i że żona bez porozumienia z mężem przerwała pracę zarobkową w celu zajęcia się wychowaniem małego dziecka, nie stoi na przeszkodzie domaganiu się przez nią pomocy od męża w postaci świadczeń alimentacyjnych na jej rzecz w granicach jej potrzeb oraz możliwości zarobkowych i majątkowych męża. W ocenie Sądu Najwyższego brak jest podstaw do tego, by zasady rządzące obowiązkiem alimentacyjnym między małżonkami rozwiedzionymi przenosić mechanicznie na obowiązek alimentacyjny małżonków, których małżeństwo jeszcze trwa, choćby uległo czasowemu lub nawet definitywnemu rozbiciu, czego jednak przed orzeczeniem rozwodu ustalić się nie da. Proces o alimenty bowiem nie może przekształcić się w proces quasi-rozwodowy, w którym sąd miałby ustalać, czy doszło do rozkładu pożycia małżeńskiego i z czyjej winy. Do takich wniosków brak jest podstaw w przepisach prawa. W uchwale z dnia 07 czerwca 1972 r. wydanej w sprawie o sygnaturze akt III CZP 43/72 Sąd Najwyższy skazał, wprost, że także w wypadku zerwania pożycia małżeńskiego niewinny małżonek ma w stosunku do drugiego małżonka roszczenie z art. 27 KRO o zaspokajanie potrzeb rodziny według zasady równej stopy życiowej.
Z powyższego jednoznacznie wynika, że stanowisko odnośnie separacji faktycznej i obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny nie jest ugruntowane. W związku z tym separacja faktyczna może być – i nierzadko bywa – podstawą ustalenia ustania obowiązków wymienionych w art. 27 KRO.
